Activiteit GEMAK: Kijken met andere ogen

KIJKEN MET ANDERE OGEN

In kader van tentoonstelling MIJN Publieke Ruimte / “…to find emptiness in cityscapes”

Gesprek met Eddy Appels, antropoloog en directeur van Beeld voor Beeld-festival (www.beeldvoorbeeld.nl) en directeur SAVAN (Stichting Audio-Visuele Antropologie Nederland, www.savan.nl) over zijn festival, de aankomende editie over Zuid-Afrika en voetbal (1 t/m 6 juni 2010), het maandelijkse filmprogramma van SAVAN, Cineblend in Tropentheater Amsterdam, maar vooral ook met voorbeelden van hoe visuele antropologie de openbare ruimte vastlegt en bestudeert.

“De publieke ruimte is van iedereen…”, aldus het begin van de beschrijving van de tentoonstelling MIJN Publieke Ruimte / ‘… to find emptiness in cityscapes’. Dat mag misschien in theorie zo zijn, in de praktijk blijkt die publieke ruimte maar al te vaak in bezit genomen te zijn door groepen met een politieke agenda. De wetenschap van de antropologie, aan de basis de bestudering van anthropos, de mens, heeft juist die publieke ruimte uitentreuren beschreven, en dan met name de publieke ruimtes in niet-westerse samenlevingen. Juist in die publieke ruimte komen relaties die aan de basis van elke samenleving staan aan de oppervlakte, met name waar het die toe-eigening van de ruimte betreft. Mannen- en vrouwengedeeltes in dorpen en steden, rituele verboden in publieke ruimtes, stadsgebieden die door bendes worden opgeëist, speciale afgebakende territoria voor oorlogsvoering, noem maar op, ze zijn allemaal beschreven door antropologen en gefilmd door visueel antropologen –in zoverre dat laatste werd toegestaan door de beheersers van die ruimte.

De laatste decennia vinden we een verschuiving in de aandachtsgebieden van de (visueel) antropologen. Of eigenlijk twee verschuivingen: de antropologische blik richt zich op de eigen maatschappij in plaats van op een exotische maatschappij ver weg en die blik richt zich steeds meer op de urbane omgeving. En in die laatste omgeving is de camera steeds meer van de publieke ruimte naar binnen gegaan, namelijk naar instellingen en instituties. Juist in die omgeving, waar het publieke domein zich concentreert binnen de muren van een instelling, vinden antropologen en filmmakers vaak de microkosmos die we niet meer op straat vinden. De stedelijke ruimte is niet langer de ruimte waar mensen elkaar ontmoeten en waar klasse en afkomst door elkaar lopen, nee, in toenemende mate zijn het de instituties die de rol van de publieke ruimte hebben overgenomen. In de instituties wordt opgevoed, geleerd, geconsumeerd, lief gehad en zelfs gestorven. De stedelijke ruimte is dan alleen nog maar een overgangspunt, een plek waar je van a naar b gaat. De stad, aldus trendwatcher Adjiedj Bakas, is niet langer de plek waar het sociale verkeer zich manifesteert.

Anderzijds is ook de privéruimte geïnstitutionaliseerd. Mensen worden geboren, opgevoed, hebben lief en sterven in instituties, nauwelijks meer in de publieke ruimte noch in de privéruimte. Instituten en instituties zijn dan ook de logische plekken voor visueel antropologen en filmmakers geworden om menselijk gedrag te bestuderen en te filmen.

Op vrijdagmiddag 5 maart laat Eddy Appels enkele voorbeelden zien van films gemaakt in deze semipublieke, semiprivé ruimtes die instituten zijn geworden.

Meer info over de tentoonstelling MIJN Publieke ruimte / “ … to find emptiness in cityscapes”